با وجود آنکه آمریکا مدعی است گزینه ماشه را فعال کرده، دبیرکل سازمان ملل متحد گفته که نمیتواند در این خصوص اقدامی انجام دهد. رئیسجمهور ایران هم امروز را “روزی تاریخ” در دیپلماسی خوانده که به گفته او نشانهای از “شکست” آمریکا بوده است.
آمریکا میگوید از امروز یکشنبه قطعنامههای تحریم ایران با “فعال شدن گزینه ماشه” لازمالاجرا هستند، اما آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل با ارسال نامهای به شورای امنیت اعلام کرد به دلیل ابهاماتی که وجود دارد، او نمیتواند در این خصوص کاری بکند.
به جز آمریکا باقی اعضای دایمی شورای امنیت میگویند که این تحریمها اجرا نمیشوند.
بریتانیا، فرانسه و آلمان که امضاکنندگان اروپایی برجام هستند روز یکشنبه با صدور یک بیانیه مشترک باردیگر تاکید کردند که آمریکا عضو برجام نیست و نمیتواند با استفاده از گزینه ماشه، تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را برگرداند.
در این بیانیه آمده است که به همین دلیل، هرگونه تصمیم آمریکا در قبال این تحریمها نمیتواند اثر حقوقی داشته باشد.
حسن روحانی در جلسه هیات دولت ایران از این موضوع به عنوان نشانهای دیگر از “شکستهای پیاپی آمریکا” در دیپلماسی جهانی یاد کرد و گفت: “امروز میتوانیم بگوییم فشار حداکثری آمریکا علیه ایران در بخش سیاسی و حقوقی به انزوای حداکثری آمریکا تبدیل شده است.”
دبیر کل سازمان ملل چه میگوید؟
خبرگزاری رویترز به نقل از آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، گزارش کرده است که آقای گوترش در اظهاراتی شب گذشته به اعضای شورای امنیت این سازمان گفته است که وی نمیتواند هیچ کاری درخصوص اقدام آمریکا درخصوص برگرداندن همه تحریمها علیه ایران(مکانیسم ماشه) انجام دهد چرا که “به نظر میرسد (درباره این موضوع در بین اعضای این شورا) عدم قطعیت وجود دارد.”
آقای گوترش گفته است که “به نظر میرسد که ابهاماتی درباره اینکه آیا این روند … در حقیقت آغاز شده و همزمان با آن اینکه آیا پایان (تحریمها) … در عمل ادامه پیدا میکند یا نه … (و به دلیل این ابهامات) دبیرکل نمیتواند این ابهامات را نادیده بگیرد، و اقدامی انجام دهد.”
مکانیسم ماشه چیست؟
بر اساس مکانیسم ماشه، زمانی که یکی از طرفین برجام از عدم اجرای آن توسط ایران شکایت داشته باشد، میتواند این شکایت را در شورای امنیت مطرح کند. اگر ظرف ۳۰ روز بعد از ثبت شکایت، قطعنامه جدیدی با مضمون ادامه تعلیق تحریم ایران در این شورا تصویب نشود، همه قطعنامههای پیش از برجام که علیه ایران تصویب شدهاند، بار دیگر لازمالاجرا خواهند شد. این قطعنامهها در حال حاضر تعلیق شدهاند.
۳۰ روز پیش آمریکا شکایتی به شورای امنیت ارائه کرد و مدعی شد که گزینه ماشه را فعال کرده است. اما اعضای برجام اعلام کردند از آنجا که آمریکا از برجام خارج شده، نمیتواند درباره اجرا یا عدم اجرای آن به شورای امنیت شکایت کند.
در این مدت، روسای دورهای شورای امنیت هم اعلام کردند که در این زمینه گامی بر نمیدارند.
واکنش ایران چه بود؟
هم سخنگوی وزارت خارجه ایران از جهان خواست مقابل “گردنکشی و قلدری” آمریکا ایستادگی کند هم امروز حسن روحانی بار دیگر از واژه “قلدری آمریکا” استفاده کرد و گفت ایران “زیر بار قلدری آمریکا نمیرود” و “پاسخ قاطع” به آن خواهد داد.
او تاکید کرد: “من به عنوان رئیس جمهور ایران لازم میدانم اعلام کنم که اگر آمریکا بخواهد از قلدری خود استفاده کند و به نادرستی بگوید که ‘من توانستم قطعنامهها را بردارم ‘ حتما با پاسخ قاطع ایران مواجه میشود؛ ایران زیر بار قلدری آمریکا در هیچ مقطعی نرفته و نخواهد رفت.”
حسن روحانی البته تاثیر فشار اقتصادی را بر ایران رد نکرد و تاکید او بیشتر بر ناموفق بودن فشارهای دیپلماتیک و سیاسی آمریکا بود.
او از کشورهای اروپایی که در برجام ماندهاند خواست به تعهدات خود بازگردند تا ایران هم به تعهدات خود در قالب این توافق عمل کند: “ما تعهدات برجامی را کاهش دادیم چون یک سال صبر کردیم و چهار به علاوه یک از لحاظ اقتصادی پاسخ مناسب به ایران نداد؛ هرچند در زمینه سیاسی و حقوق مواضع خوبی در قبال ایران داشتند.”
سعید خطیبزاده، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران، در واکنش به اقدام آمریکا در اعلام بازگشت تحریمهای سازمان ملل متحد علیه ایران، از جامعه جهانی خواست در مقابل ” گردنکشی و قلدری” آمریکا بایستد.
سعید خطیبزاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران هم گفته بود که “پیام تهران به واشنگتن روشن است، به جامعه جهانی برگرد، به تعهدات خود عمل کن، دست از یاغیگری بردارد که در این صورت جامعه جهانی تو را خواهد پذیرفت.”
پیشتر نیز مجید تختروانچی٬ سفیر ایران در سازمان ملل متحد در واکنش به بیانیه وزیر خارجه آمریکا در حساب توییتر خود این اقدام آمریکا را “غلط و بیاعتبار” خواند.
آقای روانچی نوشته است که “کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد همچنان بر این نظر استوارند که آمریکا یک عضو مشارکتکننده برجام نیست”.
آقای تخت روانچی همچنین گفته این اقدام آمریکا به “انزوای بیشتر” این کشور خواهد انجامید.
واکنشهای بینالمللی
جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صبح روز یکشنبه با انتشار توییتی بار دیگر تاکید کرد که آمریکا نمیتواند گزینه ماشه را فعال کند.
آقای بورل در این توییت نوشته است که آمریکا از برجام خارج شده و به همین دلیلی یکی از طرفین برجام محسوب نمیشود. در نتیجه نمیتواند روند بازگشت تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را آغاز کند.
وزارت خارجه روسیه هم با صدور بیانیهای ضمن محکوم کردن اقدام یک طرفانه آمریکا در اعلام بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه ایران گفت که “اظهارات واشنگتن فاقد وجاهت قانونی است”.
روسیه در بیانیه خود آورده است: “اقدام نامشروع آمریکا نمی تواند عواقب حقوقی بین المللی برای سایر کشورها داشته باشد”.
همچنین دولتهای بریتانیا، آلمان و فرانسه در نامه به شورای امنیت که روز، جمعه ۱۸ سپتامبر، منتشر شد اعلام کردند تعلیق تحریمهای ایران در چارچوب برجام، بعد از تاریخ ۲۰ سپتامبر ادامه خواهد یافت. این سه کشور در نامهای به ۱۵ عضو شورای امنیت که نسخهای از آن در اختیار خبرگزاری رویترز قرار گرفته گفتند هر تصمیم یا اقدام برای ازسرگیری تحریمهای ایران، فاقد “تاثیر قانونی” خواهد بود.
نمایندگان فرانسه، آلمان و بریتانیا در نامه خود گفتند به طور “خستگیناپذیر” برای حفظ برجام تلاش کردهاند و به این کار همچنان “متعهد” هستند.
این سه کشور قبلا در عین حال نگرانی خود را از رفع تحریمهای تسلیحاتی ایران اعلام کردهاند.
صبح یکشنبه، وزارت خارجه آلمان بار دیگر بخشی از متن بیانیه سه کشور را در توییتر بازنشر کرد که در آن، همانند توییت جوزپ بورل تاکید شده آمریکا نمیتواند گزینه ماشه را اجرا کند.
شب گذشته وزیرخارجه آمریکا، با انتشار بیانیهای رسما مدعی آغاز بازگشت تحریمهای ایران مطابق مکانیسم ماشه برجام شد.
آقای پومپئو، با انتشار بیانیهای اعلام کرد که همانطور که در روز ۲۰ اوت آمریکا رسما دبیر شورای امنیت را از تصمیم خود برای فعال کردن مکانیسم ماشه برابر قطعنامه ۲۲۳۱ این شورا مطلع کرده بود، اکنون این مهلت ۳۰ روزه به پایان رسیده و بنابراین “رسما تحریمهای ایران» که به موجب این قطعنامه تعلیق شده بود دوباره فعال خواهند شد.
از آنجا که هیچ کدام از کشورهای امضاکننده برجام این اقدام آمریکا را قانونی و قابل اجرا ندانستهاند، معلوم نیست که آیا این اقدام واشنگتن در حد یک حرکت سیاسی باقی خواهد ماند یا کاخسفید خواهد توانست با استفاده از ابزار اقتصادی و قدرت سیاسی، کشورهای دنیا را ناچار به همراهی با خود کند.
