پس از گذشت دوسال از سقوط هواپیمای اوکراینی هنوز دادگاه این پرونده در ایران به نتیجه نرسیده و جزئیات شلیک موشک سپاه پاسداران به این هواپیما نیز مشخص نشده است.
خانواده جان باختگان این حادثه خواستار احضار فرمانده کل سپاه پاسداران و مقامات تصمیم گیر در شورای عالی امنیت ملی و به خصوص امیرعلی حاجی زاده، رییس سازمان هوا و فضای سپاه پاسداران به دادگاه به عنوان متهم شده اند و خانواده برخی جان باختگان نیز گفته‌اند که حاجی زاده تفهیم اتهام و برایش قرار منع تعقیب صادر شده است.
در آستانه دومین سالگرد سقوط این هواپیما همچنین ایران مذاکره با گروه ” هماهنگی و واکنش بین‌المللی برای قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲” متشکل از کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا را رد و اعلام کرده که تنها به صورت تک تک با این کشورها مذاکره خواهد کرد.
برگزاری دو جلسه دادگاه و عدم احضار مقامات ارشد
چند روز پس از سقوط هواپیمای اوکراینی با شلیک موشک سپاه پاسداران، مقامات دولت و قوه قضاییه وعده دادند که با مقصران برخورد خواهد شد.
از جمله حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، وعده داد که “دولت با تمام امکاناتش ” پیگیر این حادثه است و قوه قضاییه ” یک دادگاه ویژه با یک قاضی عالی‌رتبه و چندین کارشناس برای پرونده سقوط هواپیما تشکیل ” خواهد داد.
او گفت که “من به عنوان نماینده ملت ایران و رئیس‌جمهور این موضوع را دنبال می‌کنم و به هر نتیجه‌ای برسیم به مردم خبر می‌دهیم. ”
در همان روز هادی صادقی، معاون قوه قضاییه، بدون اشاره به جزئیات اعلام کرد که چند نفر در این پرونده بازداشت شده‌اند.
خبری نیز درباره بازداشت سه نفر از افسران و اپراتورهای شلیک کننده موشک به نقل از غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه، منتشر شد اما او ۱۵ دی ۹۸ در نشست خبری خود گفت که “من گفتم بازداشتی داریم ولی عددی اعلام نکردم.”
حسن نوروزی، عضو کمیسیون قضایی مجلس، روز ۱۷ فروردین ۹۹ گفت در این پرونده کسی بازداشت نشده اما یک روز بعد سازمان قضایی نیروهای مسلح تاکید کرد که چند نفر بازداشت شده‌اند.
۳۱ اردیبهشت ۹۹ نیز شکرالله بهرامی، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح، گفت که شش نفر بازداشت شده بودند که سه نفر از آنها با وثیقه آزاد شده‌اند.
در اولین سالگرد این حادثه نیز حسن روحانی گفت که ” مسببین این حادثه باید در یک دادگاه عادلانه محاکمه شوند و دولت بر این موضوع اصرار دارد و قوه قضاییه هم حتما این کار را انجام می دهد.”
در اسفند ماه ۹۹ اعلام شد که غلامعباس ترکی، دادستان نظامی تهران، که یکی از مقامات مسئول رسیدگی کننده به این پرونده بود به عنوان معاون جدید نظارت و بازرسی امور تولید و توسعه سازمان بازرسی کل کشور منصوب شده است.
او در مراسم تودیع خود اعلام کرد که ” برای ۱۰ نفر از مسئولانی که در حادثه سقوط هواپیمای اوکراین دخیل بودند کیفرخواست صادر شده است.”
در نهایت ۳۰ آبان اولین جلسه دادگاه برگزار شد و همزمان با برگزاری دادگاه نظامی متهمان شلیک به هواپیمای اوکراینی در تهران، خانواده قربانیان این پرواز مقابل محل برگزاری دادگاه تجمع کردند.
۷ آذر نیز دومین جلسه دادگاه برگزار شد و خانواده کشته‌شدگان این پرواز بیرون از دادگاه با در دست داشتن عکس‌های جانباختگان به سمت دادگاه نظامی تهران راهپیمایی کردند.
پس از برگزاری دو جلسه دادگاه ذبیح الله خداییان سخنگوی قوه قضائیه، از بازگردانده شدن پرونده به دادسرا به دلیل نواقص آن خبر داد.
در همین حال محمود علیزاده طباطبایی، وکیل خانواده تعدادی از جانباختگان هواپیمای اوکراینی، چهارم آذر گفت که خانواده جانباختگان از مقام‌های دیگری نیز شکایت کرده بودند اما به شکایت آنان “رسیدگی نشده یا منع تعقیب خورده و منع تعقیب به ما ابلاغ نشده است.”
او اعلام کرد که این پرونده شش هزار صفحه است اما در اختیار وکلا قرار نگرفته و رییس دادگاه پذیرفته که پس از قرائت کیفرخواست، وکلا پرونده را مطالعه کنند.
دادسرای نظامی تهران اردیبهشت ماه در نامه‌ای به این خانواده‌ها اعلام کرده بود که شکایتشان را علیه گروهی از مقام‌های و نهادها بررسی نخواهد کرد.
به گفته انجمن جانباختگان، در نامه دادسرای نظامی تهران آمده است که ۱۰ متهم پرونده “به جرایم مشارکت در قتل غیرعمد ۱۷۷ نفر، بی‌مبالاتی، اهمال، سهل‌انگاری و عدم رعایت نظامات خدمتی شایسته کیفر دانسته شده‌اند.”
فرمانده سیستم دفاع موشکی تور ام-یک و دو نفر از اپراتورهای این سیستم از جمله کسانی هستند که به گفته انجمن جانباختگان مجازات خواهند شد.
حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده های جانباختگان پرواز ۷۵۲ اوکراین علی خامنه‌ای، فرماندهان سپاه و اعضای شورای عالی امنیت ملی را مقصران اصلی در این پرونده خوانده و به بی‌بی‌سی فارسی گفت که به جای این مقام ها “ده نفر کارمند بی‌نام و نشان را انتخاب کرده‌اند که به این دادگاه بیاورند.”
عدم مذاکره ایران با گروه چهار کشورهای پیگیر
در دو سال گذشته مقامات چهار کشوری که اتباعشان در سقوط این هواپیما جان باختند بارها از عدم همکاری ایران برای روشن شدن ابعاد این حادثه سخن گفته اند.
در اولین روزهای پس از سقوط این هواپیما، کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا، چهار کشور عضو «گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی برای قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲» را تشکیل دادند و نشستی را نیز در لندن برگزار کردند.
عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز ۲۶ دی ۹۸ گفت که “از برخی اظهار نظرها و حتی برگزاری این نشست متعجب شدیم. ”
یک روز بعد وزیران خارجه ایران و کانادا در مسقط دیدار و گفت‌وگو کردند و محمد جواد ظریف گفت که از ” سیاسی‌سازی این تراژدی باید جلوگیری و بر روی خانواده‌های جانباختگان باید تمرکز شود. ”
۲۶ بهمن ۹۸ نیز وزیر امور خارجه ایران در حاشیه نشست کنفرانس امنیتی مونیخ در جلسه وزرای خارجه کشورهای مرتبط با سانحه سقوط هواپیمای اوکراینی شرکت کرد.
۹ مرداد ۹۹ هیات اعزامی جمهوری اسلامی ایران به ریاست محسن بهاروند، معاون حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه به کیف سفر کرد و پس از آن نیز هیات اوکراینی به ایران آمد و مذاکراتی بین دو کشور برگزار شد اما مقامات اوکراین از این مذاکرات ابراز نارضایتی کردند.
اولکسی دانیلوف دبیر شورای امنیت ملی اوکراین در مصاحبه‌ای با روزنامه گلوب اند میل کانادا گفته بود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی “به عمد” هواپیمای مسافری این کشور را سرنگون کرده تا از رویارویی نظامی با آمریکا جلوگیری کند.
در نهایت این چهار کشور اعلام کردند که جمهوری اسلامی تا ۱۵ دی‌ماه امسال فرصت دارد به سوالات مربوط به سرنگونی هواپیمای اوکراینی پاسخ دهد. آنان پس از پایان این فرصت اعلام کردند که تلاش بیشتر برای مذاکره با ایران “بی فایده است” و این گروه بر اقدامات بعدی بر اساس قوانین بین‌المللی تمرکز خواهد کرد.
حامد اسماعیلیون، سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان هواپیمای اوکراین اعلام کرده بود که اگر ایران در اینباره پاسخ ندهد ” این پرونده به سازمان جهانی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) خواهد رفت.”
پیش از این محسن بهاروند، معاون حقوقی وزیر خارجه ایران، گفته بود که جمهوری اسلامی از ارجاع احتمالی موضوع به دادگاه لاهه بیمی ندارد.
پس از اطلاعیه این چهار کشور نیز وزارت خارجه ایران روز ۱۷ دی در اطلاعیه‌ای این کشورها به «سوء استفاده از این واقعه» متهم کرد و گفت آمادگی دارد تا با هر یک از این کشورها به صورت دوجانبه و با «احترام به حاکمیت کشورها و قوانین داخلی و تعهدات بین‌المللی دولت‌ها» مذاکره کند.
ابهام ها درباره پرداخت غرامت
بسیاری از خانواده‌های جان باختگان هواپیمای اوکراینی با رد پیشنهاد گرفتن دیه، اعلام کرده‌اند که خواهان دادخواهی‌اند. مقام‌های کانادایی نیز اعلام کرده‌اند که ایران نمی‌تواند «یک‌جانبه» برای بازماندگان هواپیمای اوکراینی غرامت تعیین کند.
با این حال هیات دولت ایران پرداخت ۱۵۰ هزار دلار به بازماندگان هر یک از جان باختگان را تصویب کرده است.
بیمه مرکزی اعلام کرده بود که اگر هواپیما سقوط می‌کرد شرکت‌های بیمه اوکراینی مسئولیت پرداخت خسارت را داشتند اما به دلیل اینکه هواپیما ساقط شده باید دولت ایران این خسارت را پرداخت کند.
بیمه مرکزی اعلام کرد که خسارت این هواپیما و سرنشینانش در مجموع می تواند حدود ۱۵۰ میلیون دلار باشد.
در نهایت در دومین سالگرد ساقط شدن این هواپیما رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی به خبرگزاری مهر گفت بخشی از دیه جانباختگان هواپیمایی اوکراینی که ایران ۱۵۰ هزار دلار تعیین کرده به وراث پرداخت شده اما «آمار دقیقی» از میزان آن ندارد.
یک روز پیش از این سخنان نیز آرش خدایی، معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی ایران بدون اشاره به جزئیات اعلام کرده بود که “عده‌ای از خانواده‌ها” این مبلغ را دریافت کرده‌اند.
دادگاه عالی انتاریوی کانادا دولت ایران را به پرداخت حداقل ۱۰۷ میلیون دلار کانادا جریمه نقدی به خانواده‌های شش نفر از قربانیان پرواز ۷۵۲ اوکراین محکوم کرده اما مقامات جمهوری اسلامی این حکم را غیر حقوقی خوانده اند.
به گزارش شبکه سی‌بی‌سی کانادا، مارک آرنولد، وکیل شاکیان، گفت که برای به اجرا گذاشتن حکم دادگاه، به دنبال توقیف دارایی‌های ایران در کانادا و خارج از این کشور است.
کانادا با ایران روابط دیپلماتیک ندارد و تلاش برای گرفتن غرامت و جبران خسارت در این پرونده احتمالا طولانی و پیچیده خواهد بود.
انتشار سخنان ظریف درباره پنهانکاری
دلیل پنهان کاری درباره شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی موضوعی است که مقامات جمهوری اسلامی به خصوص فرماندهان سپاه پاسداران هنوز به آن پاسخ نداده‌اند.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور ۲۸ دی ۹۸ گفته بود: “یکی از بزرگترین ضربه‌هایی که در ماجرای سقوط هواپیما اوکراینی بیش از سقوط آن و کشته شدن ۱۷۶ نفر آدم محترم که مسافران هواپیما بودند، متحمل شدیم این بود که علت اتفاق را چند روز مبهم گذاشتیم. ”
یکی از اتفاقات مهم در اینباره اما انتشار فایل صوتی محمد جواد ظریف است که گفته بود فرماندهان نظامی در صورتی که بعد از ظهر چهارشنبه یا صبح پنجشنبه ( ۱۹ دی ۹۸) می‌دانستند که (به هواپیما) موشک خورده است” در روز ۲۰ دی در دیداری که با آنان در شورای عالی امنیت ملی داشته این موضوع را تکذیب کرده اند.
پیگیری ها و نشست های خانواده جان باختگان
خانواده های سرنشینان پرواز خطوط هوایی اوکراین یک انجمن تاسیس و تجمع ها و نشست های متعددی را به خصوص در کانادا برگزار کرده‌اند.
این انجمن روز چهارشنبه (۲۴ نوامبر/۳ آذر) در یک گزارش تحقیقاتی مسئولیت سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی را متوجه مقامات ارشد حکومت ایران دانسته است.
گزارش این انجمن روایت مقامات ایرانی از آن حمله را رد کرده، از جمله ادعای خالی بودن فضای هوایی غرب کشور را دروغ خوانده و نوشته است که همه پروازهای کریدورهای غربی از زمان حمله به پایگاه‌های آمریکایی در عراق تا حمله هواپیمای اوکراینی در معرض خطر بوده اند.
در ایران نیز خانواده جان باختگان در اولین و دومین سالگرد سقوط این هواپیما در فرودگاه امام خمینی و محل سقوط هواپیما تجمع کردند. آنان نشست های مختلفی را نیز با مقامات دولتی برگزار کرده و خواستار روشن شدن حقیقت و مجازات مقامات مقصر شده اند. آنان بارها تاکید کرده اند که روند قضایی پرونده و پاسخ های مقامات را قانع کننده نمی دانند.
